طرحواره چیست؟ عوامل شکل گیری طرحواره

مقدمه

تاریخچه طرحواره

جفری یانگ روانشناس آمریکایی برای اولین بار به بررسی الگوهای تکرار شونده در زندگی مراجعان خود پرداخت و طرحواره درمانی را بنیان گذاری کرد.

 جفری یانگ در ابتدا از روش انسان گرایانه راجرز پیروی می کرد. از نظر یانگ این روش نه تنها برای درمان سریع مراجعان مفید نبود. نقش درمانگر نیز در این روش بسیار کم رنگ بود، لذا به رفتار درمانی روی آورد.

در رفتار درمانی، هم درمان سریع تر رخ می داد و هم درمانگر نقش فعال تری داشت. وی پس از مدتی به این نتیجه رسید که رفتار درمانی تمام تمرکز خود را بر رفتار آشکار معطوف کرده است. رفتار درمانی ارزشی برای افکار و احساسات پشت پرده رفتار قائل نیست. بر اساس دلایل فوق جفری یانگ به شناخت درمانی روی آورد. در شناخت درمانی تمرکز بر روی افکاری قرار داشت که رفتار را به وجود می آوردند. یانگ پس از مدتی متوجه شد که این روش درمان برای همه بیماران مفید نمی باشد. وی پس از بررسی مراجعانی که به این روش پاسخ نمی دادند به این نتیجه رسید که مشکلات آنان ریشه در کودکی دارد. این مشکلات زمینه های مختلف زندگی افراد را تحت تأثیر قرار می داد. بدین شکل جفری یانگ طرحواره درمانی را پایه گذاری کرد.

طرحواره چیست؟

طرحواره را می توان به این شکل تعریف کرد (باورهای عمیق، پایدار و تکرار شونده که در کودکی شکل می گیرد و باورهای فرد را نسبت به خود و زندگی تشکیل می دهند. این باورها در طول زندگی فرد تکرار می شوند. تله اصطلاح عامیانه ای است که برای توصیف این الگوها به کار برده می شود).

انواع طرحواره

جفری یانگ 11 تله را به شرح زیر تعریف می کند:

• نقص و شرم: باور به اینکه من به اندازه کافی خوب نیستم.
• رها شدگی: ترس و باور عمیق از دست دادن افراد مهم زندگی.
• شکست: باور عمیق به عدم دستیابی به پیروزی و موفقیت.
• اطاعت: احساس اجبار برای پیروی از دستورات دیگران.
• معیار های سختگیرانه: عدم احساس رضایت همیشگی از دستاورد ها و تعیین اهداف مشکل تر.
• استحقاق: باور عمیق به اینکه همیشه و تحت هر شرایطی باید به خواسته هایشان دست پیدا کنند.
• محرومیت هیجانی: احساس نیاز به دوست داشته شدن و مورد توجه قرار گرفته شدن.
• طرد شدگی اجتماعی: احساس عمیق متفاوت بودن که منجر به احساس تنهایی و انزوا می شود.
• وابستگی: احساس عدم توانایی انجام کارها بدون کمک دیگران.
• آسیب پذیری: اضطراب مداوم نسبت به رخ دادن یک رخداد فاجعه آمیز.

عوامل شکل گیری طرحواره

وراثت یا محیط؟ سوالی که همیشه برای محققان مطرح می باشد. در بررسی عوامل شکل گیری طرحواره نیز این موضوع مورد توجه بوده است. جفری یانگ خلق و خو را که هر فرد یا آن متولد می شود عامل وراثتی در نظر گرفته است. خلق و خو در شکل گیری طرحواره اولین نقش را ایفا می کند. خلق و خو عامل تفاوت فرزندانی که در یک خانواده متولد می شوند و در یک محیط رشد می یابند می باشد. خلق و خو دارای ابعاد گوناگونی می باشد. خجالتی، اجتماعی، منفعل، پرخاشگر، بی احساس یا احساساتی، نگران، جسور، حساس و آسیب پذیر ابعاد مختلف خلق و خو را شامل می شوند.

دومین عامل شکل گیری طرحواره محیط می باشد. خانواده اولین محیطی که فرد در آن رشد می کند تأثیر بسیار زیادی در شکل گیری طرحواره دارد. محیط خانواده می تواند یک محیط پویا یا مخرب و آسیب رسان باشد. یک محیط پویا می تواند یک فرد به لحاظ روانشناختی سالم را پرورش دهد. یک محیط مخرب و آسیب رسان منجر به شکل گیری تله در زندگی می شود. رابطه خلق و خو و محیط یک رابطه دو سویه می باشد. خلق و خوی کودک می تواند سبب شود تا والدین از سبک فرزند پروری خاصی پیروی کنند. سبک فرزند پروری والدین محیط را شکل می دهد.

نیازهای بنیادین شکل گیری طرحواره

مزلو بنیان گذار روانشناسی انسانگرا ارضاء نیازهای بنیادین را برای رسید به خود شکوفایی لازم و ضروری می داند. جفری یانگ نیز در طرحواره درمانی شش نیاز بنیادین را مطرح می کند. از نظر یانگ برای اینکه یک کودک به بزرگسالی سالم و سازگار تبدیل شود ارضاء این شش نیاز ضروری می باشد.

شش نیاز به شرح زیر می باشد:

• امنیت بنیادین: رشد کودک در محیطی که این نیاز در آن برآورده نشود دو طرحواره رها شدگی و بی اعتمادی-بد رفتاری شکل می گیرد. همیشه نگران هستند تا از سوی افراد مهم زندگی تنها گذاشته شوند. از ویژگی های این افراد نگرانی دائم نسبت به مورد آسیب قرار گرفتن از سوی دیگران می باشد.
• ارتباط سالم با دیگران: اگر نیازهای عاطفی کودک از سوی والدین ارضاء نشود دو طرحواره محرومیت هیجانی و طرد اجتماعی شکل می گیرند. در فرد دو باور مهم نبودن برای دیگران و عدم درک احساسات وی از سوی دیگران ایجاد می شود.
• خودمختاری: منجر به شکل گیری استقلال در فرد می شود. اگر این ویژگی از سوی والدین با محدودیت و کنترل مواجه شود دو طرحواره وابستگی و آسیب پذیری شکل می گیرد. فرد نمی تواند به طور مستقل و بدون کمک دیگران برای زندگی خود تصمیمی بگیرد. این افراد همیشه در زندگی نگران رخ دادن یک رویداد فاجعه آمیز می باشند.
• نیاز عزت نفس: ارضاء این نیاز در فرد احساس مفید بودن ایجاد می کند. عدم ارضاء این نیاز تله های نقص، شرم و شکست را در فرد ایجاد می کند. این افراد با عیب جویی از خود احساس بی ارزشی می کنند. همچنین احساس می کنند دست به هر کاری می زنند به شکست منجر می شود.
• نیاز خود ابرازگری: به فرد اجازه می دهد تا فرد بدون احساس ترس و خجالت نیاز ها و علایق خود را مطرح کنند. در صورت عدم ارضاء اطاعت و معیارهای سختگیرانه شکل می گیرند. این افراد که خود را ملزم به اطاعت بی چون و چرا می دانند و برای دستیابی به معیارهای کمال گرایانه خود کوشش فراوانی می کنند. این افراد پس از دست یابی به یک هدف اهداف سختگیرانه تری برای خود مطرح می کنند.
• پذیرش محدودیت: هنگامی که از سوی والدین هیچ گونه محدودیتی برای کودک در نظر گرفته نشود طرحواره استحقاق شکل می گیرد. با شکل گیری این تله شخصیت خود شیفته شکل می گیرد. این افراد نمی توانند برای رسیدن به خواسته های خود صبر کنند و برای نیازهای دیگران ارزشی قائل نمی شوند.

وقتی طرحواره ها فعال می شوند

 فعال شدن تله ها در زندگی برای افراد احساس خطر ایجاد می کند. سبک های مقابله ای مجموعه رفتارهایی است فرد هنگام احساس خطر به کار می گیرد. استفاده از سبک های مقابله ای در فرد ایجاد آرامش می کند. سبک های مقابله ای شامل استفاده از راهکارهای تسلیم، فرار و یا جبران می باشد. این راهکارها دارای ریشه فیزیولوژیک و تکاملی می باشد.

هر فرد با توجه به ویژگی های شخصی و شرایط فعال ساز تله یکی از این سه سبک مقابله ای را مورد استفاده قرار می دهد:

• سبک مقابله ای تسلیم فرد روش هایی را به کار می گیرد که منجر به تأیید طرحواره می شود.
• سبک مقابله ای فرار فرد از هر چیزی که منجر به فعال سازی طرحواره می شود جلوگیری می کند.
• سبک مقابله ای جبران به مبارزه با تله فعال شده می پردازد.

جمع بندی

پیدا کردن طرحواره ها و سبک های مقابله ای مورد استفاده هر فرد می تواند منجر به تغییرات بزرگ در زندگی فرد شود. این تغییرات می تواند شروع یک زندگی جدید برای فرد باشد.

اگر والدین برای فرزندان خود محیط همراه با آرامش و احساس امنیت فراهم کنند. ارضاء نیازهای اساسی کودک به درستی و کافی به صورتی که کودک و پیروزی و شکست تجربه کند. در صورت لزوم بتواند خواسته های خود را بیان کند در آینده فردی دارای سلامت روان می باشند.