اختلال نقص توجه-بیش فعالی: معرفی، تاریخچه و درمان

مقدمه

تاریخچه بیش فعالی

اولین تحقیقاتی که به نظر می رسد در مورد بیش فعالی باشد. توسط بقراط انجام شده است که اغلب او را پدر پزشکی مدرن می نامند. وی از حدود 460 تا 375 قبل از میلاد در یونان زندگی می کرد. شناخته شده بود که وی حداقل یک اشاره به برخی از بیماران داشت که نمی توانستند تمرکز خود را روی هر چیزی طولانی نگه دارند و واکنش های فوق العاده سریع نسبت به چیزهای اطراف خود داشتند. او فکر کرد که علت این امر “تعادل بیش از حد آتش بر روی آب” است و رژیم غذایی ملایمی را توصیه کرد که شامل ماهی اما کمی گوشت دیگر، مقدار زیادی آب و ورزش بدنی زیاد باشد.

چیز های زیادی گفته نشده بود تا اینکه سر الکساندر کریچتون، پزشک اسکاتلندی، چیزی مانند ADHD را در کتاب خود با عنوان “تحقیق درباره ماهیت و منشأ اختلال روانی” در سال 1798 توصیف کرد. وی از آن به عنوان “بیماری توجه” یاد کرد و مشاهده كرد كه به نظر می رسد افراد مبتلا از نظر روحی ناآرام هستند و سخت می توانند با یك كار یا بازی كنار بیایند. در آن زمان، جان لاك، فیلسوف و پزشك مقاله “برخی از افكار مربوط به آموزش” را نوشت كه در آن، در میان سایر موارد، درباره گروهی از دانش آموزان بحث كرد كه نمی توانستند “ذهن خود را از گمراه كنند”.

در كتاب های درسی پزشكی در دهه 1800 به كودكانی اشاره شده است كه امروزه آن ها را علائم ADHD می دانیم. آن ها از تعدادی نام مختلف برای این بیماری استفاده كردند: “كودك عصبی”، “بی ثباتی ذهنی”، “سیستم عصبی ناپایدار” و “بیش از حد تحریک پذیری ساده” از این جمله بودند.

به طور مشخص برای اولین بار در سال 1902 جرج استیل پدر رشته پزشکی اطفال انگلستان، اختلال بیش فعالی-نقص توجه را به دنیا معرفی کرد. وی مقاله ای منتشر کرد که در آن به شرح کودکان با مشکلات جدی در زمینه توجه پایدار و خود تنظیمی پرداخت. وی برای توصیف این کودکان از واژه هایی مثل پرخاشگر، لجباز، بی انضباط و بی نهایت هیجانی استفاده نمود. استیل این دسته از کودکان را دارای هوش طبیعی اما فاقد کنترل تکانه و دارای مشکلات رفتاری می دانست. این نخستین بار بود که اختلال در کنترل تکانه و بی توجهی به عنوان یک اختلال مستقل از صدمه مغزی یا عقب ماندگی ذهنی مطرح شد.

اختلال نقص توجه-بیش فعالی چیست؟

اختلال نقص توجه-بیش فعالی یک اختلال عصبی رفتاری می باشد که با نشانه های بی توجهی، ضعف در دقت و تمرکز، بیش فعالی و تکانشگری مشخص می شود منظور از رفتار تکانشی عمل کردن بدون تفکر و انجام دادن رفتار ناگهانی می باشد. علائم رفتاری در این کودکان به حدی است که عملکرد تحصیلی و فعالیت های روزمره را مختل می کند.

شیوع

 اختلال نقص توجه-بیش فعالی یا ADHD یکی از اختلالات شایع در کودکان است. شیوع ADHA در کودکان 5 درصد و در بزرگسالان 2.5 درصد می باشد. پژوهش ها نشان داده نسبت ابتلا به بیش فعالی در پسران بیش از دختران است. این اختلال ممکن است تا بزرگسالی نیز با فرد همراه باشد، همچنین احتمال ابتلا به ADHD در بزرگسالانی که فاقد پیشینه ابتلا در کودکی هستند هم وجود دارد.

انواع بیش فعالی

اختلال نقص توجه و بیش فعالی دارای 3 تیپ مختلف می باشد اعم از:

• تیپ عدم توجه
• تیپ بیش فعالی-تکانشگری
• تیپ مرکب (عدم توجه، بیش فعالی-تکانشگری)

علائم اختلال نقص توجه-بیش فعالی

با توجه به انواع مختلف این اختلال علائم نیز به دو دسته اعم از علائم مربوط به حیطه توجه و علائم مربوط به حیطه بیش فعالی-تکانشگری تقسیم می شوند.

مشکلات مربوط به حیطه توجه عبارتند از:

• فراموش کاری
• حواس پرتی
• عدم توجه به جزئیات
• گم کردن مداوم وسایل
• رها کردن تکالیف به صورت ناتمام
• مشکل در برنامه ریزی و سازمان دادن به تکالیف و کارها
• عدم توجه به حرف دیگران
• اجتناب از انجام کارهایی که نیاز به توجه و تمرکز مداوم دارد

مشکلات مربوط به حیطه بیش فعالی-تکانشگری عبارتند از:

• صحبت بیش از اندازه
• جنب و جوش مداوم
• دویدن یا بالا پایین پریدن
• ترک مداوم صندلی
• بی قراری دست و پا
• عدم توانایی بازی در آرامش
• ایجاد مزاحمت برای دیگران و اطرافیان
• پاسخ دادن قبل از اتمام سوال

علل اختلال کمبود توجه-بیش فعالی

عوامل ارثی: ژنتیک و وراثت نقش مهمی در ابتلا به اختلال نقص توجه-بیش فعالی دارند و معمولا والدین این کودکان نیز به این اختلال مبتلا بوده اند.

عوامل زیستی: فعالیت دستگاه شبکه ای در افراد مبتلا پایین تر از حد معمول می باشد. دستگاه شبکه ای با پیام هایی که به سمت قشر مخ می فرستد، قشر مخ را فعال و هشیار نگه می دارد. زمانی که فعالیت دستگاه شبکه ای کاهش پیدا کند به تبع فعالیت لوب پیشانی که بخشی از قشر مخ و مرکز توجه و کنترل تکانه می باشد نیز کاهش پیدا می کند. بیش فعالی این گونه است که کودک مبتلا به فعالیت فراوانی دست می زند تا فعالیت دستگاه شبکه ای و لوب پیشانی را بالا ببرد و به حد طبیعی برساند در نهایت نمود بیرونی این فعالیت بالا بیش فعالی می باشد.

عوامل محیطی: این دسته از عوامل شامل مصرف سیگار یا قرار گرفتن مادر باردار در معرض دود سیگار، مسمومیت با سرب، سبک فرزند پروری نامناسب می باشد. به کار گیری سبک فرزند پروری مستبدانه و استفاده از تنبیه از سوی والدین می تواند از عوامل سبب ساز این اختلال باشد.

نقش تغذیه در این اختلال

در عوامل سبب ساز این اختلال باید به نقش تغذیه نیز توجه داشت. مصرف مواد غذایی حاوی رنگ های مصنوعی و مواد نگهدارنده، شکلات، نوشابه و پاستیل در تشدید این اختلال تأثیر گذار هستند. تغذیه سالم بدون مصرف شکر و محرک هایی مثل نوشابه، شکلات در کاهش نشانه های بیش فعالی مؤثر است. استفاده از مواد حاوی امگا 3 مثل ماهی، آجیل، دانه چیا و دانه کتان برای این کودکان مفید می باشد.

اختلالات هم زمان با بیش فعالی

این کودکان ممکن است هم زمان به اختلالات یادگیری، خواندن و مشکلات فهم زبان و زبان بیانی مبتلا باشند. اگر درمان نشوند بازخورد منفی در مقابل مشکلات تحصیلی و رفتاری خود می گیرند. و مشکل کمبود اعتماد به نفس یا مشکلات اضطرابی پیدا می کنند. این کودکان همچنین مستعد ابتلا به اختلال سلوک می باشند.

تشخیص اختلال نقص توجه-بیش فعالی

به طور طبیعی ممکن است کودکان به دلایل مختلف یا تحت تاثیر شرایطی خاص توجه و تمرکز خویش را از دست داده و یا علائمی از بیش فعالی را نشان دهند اما مبتلا به این اختلال نباشند.

برای تشخیص اختلال نقص توجه-بیش فعالی حداقل باید 6 نشانه به مدت 6 ماه در کودک دیده شود و همین طور برای بزرگسالان بالای 17 سال وجود 5 نشانه کافی می باشد. روانشناسان یا متخصصان سلامت روان بعد از بررسی علائم و نشانه ها سوالاتی از والدین کودک درباره ی سوابق خانوادگی، رفتار فرد در محیط های گوناگون، رفتار فرد با خواهر و برادر یا همسالان و… می پرسند.

درمان اختلال بیش فعالی

درمان اختلال بیش فعالی شامل دارو درمانی و روان درمانی می باشد.

دارودرمانی

دارو درمانی رایج ترین درمان برای ADHD است. البته مصرف دارو نیز عوارضی در پی دارد که در صورت داشتن عوارض باید به پزشک خود اطلاع دهید. برای درمان اختلال نقص توجه-بیش فعالی دو گروه اصلی دارو مورد استفاده قرار می گیرد که شامل محرک ها و غیر محرک ها می باشند.

محرک ها

ممکن است تجویز یک محرک برای فردی که بیش فعال است، غیر منطقی به نظر برسد. اما محرک ها بیش فعالی و تکانشگری را کاهش داده و توجه را افزایش می دهند. این دسته از دارو ها به سرعت عمل کرده و علائم را بهبود می بخشند. رایج ترین محرک ها عبارتند از:

• آدرال (آمفتامین و دکستروآمفتامین)
• کنسرتا (متیل فنیدیت با انتشار طولانی مدت)
• دگزدرین (دکستروآمفتامین)
• دیانول (آمفتامین)
• فوکالین (دکس متیل فنیدات)
• متادات (متیل فنیدات هیدروکلراید)
• ریتالین (متیل فنیدات)

غیر محرک ها

محرک ها اولین دارو هایی هستند که برای درمان ADHD تجویز می شوند، اما اگر فرد عوارض جانبی منفی با مصرف داروهای محرک نشان دهد ممکن است به جای آن ها پزشکان از غیر محرک ها استفاده کنند. گاهی اوقات پزشک ممکن است هم یک محرک و هم غیرمحرک تجویز کند. رایج ترین غیر محرک ها عبارتند از:

• کاتاپرس (کلونیدین)
• اینتونیو (گوانفاسین)
• کلبری (ویلوکسازین)
• استراترا (اتوموکستین)
• ولبوترین (بوپروپیون هیدروکلراید)

رفتاردرمانی

رفتار درمانی یکی از روش‌های رایج برای درمان بیش فعالی در کودکان است که والدین، مربیان یا اطرافیان کودک باید در آن مشارکت کنند. این روش درمانی معمولا شامل مدیریت رفتار است که بر اساس سیستم پاداش برای تشویق کودک استفاده می‌کند. تشویق کودک برای تمرکز روی کارهای کوچک به مرور باعث می‌شود که فرد راحت‌تر این کارها را دنبال کند. شما می‌توانید انواع رفتارهایی را تشویق کنید که کودک در انجام آن‌ها مشکل دارد. برای مثال می‌توانید از ارائه پاداش برای نشستن پشت میز و غذا خوردن استفاده کنید. همچنین مربیان و معلمان کودک باید با کمک سیستم رفتار درمانی و پاداش، برنامه‌ریزی و ساختار دادن به فعالیت‌ها را به کودک یاد بدهند. تشویق کودک حتی اگر پیشرفت بسیار کند و کم باشد، به مرور تاثیر زیادی خواهد داشت.

بازی درمانی

برخی روانشناسان برای درمان کودکان از بازی درمانی کمک می گیرند زیرا این روش باعث می شود کودک تجربیات واحساسات خود را ابراز کند به کودک کمک‌ می‌کند تا احساسات مختل‌کننده را پردازش‌کند، قدرت تصمیم‌گیری و فعالیت‌های اجرایی را بهبود بخشد و رفتار تکانشی را کاهش‌ دهد.

درمان شناختی رفتاری

درمان شناختی رفتاری CBT یک درمان کوتاه مدت و هدف گرا می باشد. در این رویکرد درمانی روانشناس رفتارها و اعمال مشکل‌ آفرین کودک را شناسایی کرده و برنامه هایی را در جهت تغییر و بهبود آن اجرا می کند هدف اجرای این رویکرد تغییر الگوهای منفی تفکر و احساس بیمار نسبت به خود، توانایی‌ها و آینده‌ می باشد. این رویکرد برای بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD موثر است.

نوروفیدبک

این درمان در دسته درمان های جدید قرار می گیرد و از این روش درمانی برای بازتوانبخشی و کنترل دقیق تر و تمرین روی عملکرد مغز استفاده می‌شود. به نوعی به مغز آموزش داده می شود تا با کمک خودش، خود را درمان کند. این روش درمانی بازخورد عصبی است که با کمک دستگاه‌های پیشرفته انجام می‌شود. در این فرایند درمانی عملکرد مغز به‌ صورت لحظه‌ای کنترل می‌شود تا بازخورد مغزی مشاهده و اندازه‌گیری شود. این روش برای درمان کودکان مبتلا به بیش فعالی تاثیر زیادی دارد و با کمک آن مغز به مرور یاد می‌گیرد تا خود را کنترل کند.

جمع بندی

آنچه که به پیشرفت روند درمان کمک می کند این است که اطرافیان در طول درمان با مهربانی و صبوری بیمار را همراهی کنند.