اختلال حرکتی: معرفی، علائم و درمان

مقدمه

اختلال حرکتی چیست؟

ابتدایی ترین رفتار که در یک کودک شکل می گیرد، حرکت می باشد. شکل گیری و تکامل حرکت در کودکان سریع و بدون وقفه می باشد. اختلالات حرکتی در فرایند رشد منجر به کاهش یا افزایش حرکات  ارادی یا غیر ارادی می شوند. البته توجه به این نکته ضروری است که در مسیر رشد کودکان تفاوت های فردی تأثیر گذار می باشد.

رفتارهای حرکتی از عکس العمل های خفیف و بازتاب ها شروع می شود و به حرکت های ارادی و اختصاصی منتهی می شوند. بازتاب ها برای کودک جنبه بقا دارند.

مراحل حرکتی در نوزادان طبیعی به ترتیب ذیل می باشد:

• 2 تا 3 ماهگی: توانایی نگه داشتن سر به صورت مستقیم برای لحظات کوتاه،خندیدن و تعقیب اشیاء باچشم.       
• 4 تا 5 ماهگی: مستقیم نگه داشتن و چرخاندن سر به سمت صدا، در دست نگه داشتن اشیاء.
• 6 تا 7 ماهگی: نشستن بدون کمک برای لحظات کوتاه، بلند کردن سر زمانی که به پشت خوابیده، دراز کردن دست به سوی اشیاء و گرفتن آن.
• 10 تا 11 ماهگی: نشستن بدون کمک، راه رفتن با کمک، بای بای کردن، قرار دادن خوراکی در دهان.
• 15 ماهگی: راه رفتن، بالا کشیدن خود از پله و اشاره کردن به تصاویر.
• 20 ماهگی: دویدن
• 2 سالگی: دویدن و بالا رفتن از پله بدون کمک.
• 30 ماهگی: باز کردن دکمه، غذا خوردن، شستن دست ها، درآوردن کت، خط خطی کردن و توانایی شناختن خود در آینه.
• 3 سالگی: پوشیدن کت، رکاب زدن، بالا و پایین رفتن از پله ها کشیدن، خط مستقیم و دایره با تسلط.

 با کمی توجه در مراحل رشد حرکتی که در بالا ذکر شد متوجه می شویم کودکان در هر مرحله از رشد مهارت های حرکتی درشت مثل رکاب زدن و مهارت های ظریف مثل در دست گرفتن مداد را به طور موازی یاد می گیرند. اما به دلایل مختلف برخی ازاین کودکان مراحل رشد را به درستی  طی نمی کنند و در نتیجه با افزایش یا محدودیت در حرکت مواجه می شوند.

انواع اختلال حرکتی

اختلال هماهنگی  رشدی

 این اختلال جزء اختلالات فراگیر رشدی می باشد، که برنامه ریزی و هماهنگی حرکات را تحت تأثیر قرار می دهد. در نتیجه این اختلال، کودک در سنین مختلف برای انجام فعالیت های روزمره زندگی دچار مشکل می شود. این اختلال زمانی تشخیص گذاری می شود که کودک به بیماری های فلج مغزی، MS و پارکینسون مبتلا نباشد.

اختلال تیک

کودکان مبتلا به اختلال تیک در واقع دچار حرکات غیر ارادی و اضافه می باشند، که به طور ناگهانی که در یک عضو از بدن رخ می دهد. این اختلال به صورت پلک زدن، بالا کشیدن بینی، حرکات اضافی دست ها و بالا انداختن شانه دیده شود. اختلال تیک دارای انواع محتلف می باشد. انواع اختلال تیک شامل اختلال توره، تیک صوتی و اختلال تیک گذرا می باشد.

اختلال توره تیک حرکتی می باشد که با تیک صوتی همراه است. دراین اختلال تیک های حرکتی و صوتی می توانند به طور هم زمان یا جدا جدا رخ دهند. برای تشخیص گذاری، این اختلال باید قبل 18 سالگی رخ داده باشد.

تیک صوتی داری دو نوع ساده و مرکب می باشد. تیک ساده مانند سرفه کردن و تیک مرکب تکرار کلمات و پژواک گوی.

اختلال تیک گذرا در شرایط خاص، مانند شرایط استرس زا رخ می دهد و پس از رفع عامل محرک تیک نیز رفع می شود.

اختلال حرکات قالبی

مشخصه اصلی این اختلال انجام حرکات اضافی می باشد. ظاهرا فرد با انجام این حرکات هدفی را دنبال می کند، ولی درواقع بدون هدف می باشد. انجام برخی از حرکات قالبی مانند کوبیدن سر به دیوار، می تواند منجر به اسیب در کودک شود.

علائم اختلال حرکتی

اختلال هماهنگی رشدی

این اختلال از زمان تولد کودک وجود داشته است، ولی هم زمان با ورود کودک به مدرسه نمود بیشتری پیدا می کند.هنگامی که این کودکان در کلاس درس حضور دارند، برای انجام مهارت های ظریف دچار مشکل می باشند. این کودکان علی رغم داشتن بهره هوشی طبیعی برای انجام مهارت های روزانه به طور قابل تشخیصی عملکرد پائین تری از سن تقویمی و بهره هوشی خود دارند. ویژگی های  این کودکان شامل تأخیر در رشد، درک پایین از حرکات و ضعف در هماهمگی حرکات می باشد. این کودکان همچنین در فرایند های شناختی مانند تصمیم گیری، برنامه ریزی، سازمان دهی، بازنمایی و تجسم، انجام حرکات هدفمند و تنظیم سرعت انجام حرکات دچار مشکل می باشند.

علائم اختلال تیک

داشتن حرکات اضافی در کودکان دارای این اختلال مشهود می باشد. تیک ها به صورت غیر عادی و ناگهانی در برخی عضلات بروز می کند. اضطراب، خشم، هیجان و خستگی موجب تشدید تیک ها می شوند. بیماری نیز علائم تیک ها را تشدید می کند. گذر زمان بر تیک ها تأثیر گذار می باشد و موجب تغییر در شدت و نوع تیک ها می شود.

علائم اختلال حرکات قالبی

علائم این اختلال مشابه با علائم اختلال تیک می باشد. با این تفاوت که شدت علائم این در این اختلال بیشتر از تیک می باشد.عوامل محیطی، استرس و اضطراب می تواند علائم این اختلال را تشدید کند.

درمان اختلال حرکتی

درمان اختلال هماهنگی رشدی

در درمان اختلال هماهنگی رشدی پس از آنکه کودک در زمینه های جسمی و مهارت های فیزیکی مورد بررسی قرار گرفت، با توجه به نیاز کودک از کار درمانی و گفتار درمانی استفاده می شود.در کار درمانی به کودکان و والدین آنها آموزش داده می شود تا درک بهتری از این اختلال به دست آورده و از مشکلات آتی پیشگیری کنند. در این رویکرد درمانی به تقویت حس لامسه و حس عمق پرداخته می شود. همچنین در کار درمانی برای کودکان دارای این اختلال بر روی درک بینایی- حرکتی و ثبات مرکزی بدن نیز کار می شود.

درمان اختلال تیک

اگر تیک از نوع موقتی باشد نیازی به درمان نیست. برای درمان اختلالات تیک مشخص راه های مختلفی وجود دارد. تعیین روش درمان پس از مشخص شدن علت تیک صورت می گیرد. گاهی فقط با ایجاد تغییر در سبک زندگی می توان این اختلال را درمان کرد. زمانی که منشأ تیک اضطراب تشخیص داده شود، روان درمانی مؤثرترین روش درمان می باشد. از روش های مؤثر دیگر رفتار درمانی و شرطی سازی منفی می باشد.

درمان اختلال حرکات قالبی

از روش های درمانی مؤثر برای این اختلال رفتار درمانی می باشد. در این روش در مرحله اول رفتارهای جایگزین برای رفتار قالبی در نظر گرفته می شود. در مرحله دوم به تقویت رفتار های جایگزین پرداخته می شود.

جمع بندی

وجود اختلال حرکتی در کودکان با بهره هوشی کودک مرتبط نمی باشد. این اختلال می تواند مادر زادی و یا ناشی از عوامل لحظه تولد باشد. با تشخیص زودهنگام این اختلال می توان با استفاده از روش درمانی مناسب به تقویت مهارت های این کودکان پرداخت، همچنین والدین و معلمین این کودکان نیازمند آموزش برخورد درست بااین کودکان می باشند. عوامل محیطی که در این کودکان ایجاد هیجان و اضطراب می کند را نیز کنترل کرد.