درمان سیستمی: معرفی، انواع و فواید

مقدمه

درمان سیستمی چیست؟

درمان سیستمی یکی از رویکردهایی است که مشاوره خانواده از آن بهره می‌گیرد. تحقیقاتی که در این موضوع انجام شده ، نشان می‌دهد که استفاده از این رویکرد در رسیدگی به مسائل روابط و کمک به افراد دارای مهارت‌های ارتباطی بسیار، موثر واقع می‌شود.

انواع درمان سیستمی

نظریه روان درمانی سیستمی در درمان‌های فردی، خانوادگی و گروهی استفاده می‌شود که البته رویکرد هرکدام از آنها بر اساس مدل تئوری سیستم‌ها کمی باهم تفاوت دارند.

• روان درمانی فردی: روان درمانی فردی یا روان درمانی پویا نوعی از درمان سیستمی است که از ترکیب نظریه‌های زیگموند فروید با نظریه سیستم‌ها به وجود آمده است. به طور کلی تمرکز این نوع درمان بر روی حل کردن انگیزه‌های ناخودآگاه و الگوهای رفتاری که بر زندگی، روابط و شرایط فرد تاثیر گذار است، می‌باشد.
• خانواده درمانی: خانواده درمانی در واقع به بررسی چگونگی تعامل اعضای خانواده با یکدیگر به عنوان یک واحد منسجم می‌پردازد. علاوه بر آن، خانواده درمانی، الگوهای تاثیرگذار و بازدارنده سیستم خانواده را نیز بررسی می‌کند.
• گروه درمانی: از نظریه سیستمی برای پویایی گروه و گروه درمانی نیز استفاده می‌شود. در واقع گروه‌ درمانی، چگونگی شکل‌گیری یک واحد اجتماعی منسجم و نحوه تعامل اعضای آن با یکدیگر برای برآوردن نیازهای فردی را مورد بررسی قرار داده و تلاش می‌کند تا عملکرد گروه بهبود و ارتقا پیدا کند.

تکنیک‌های درمان سیستمیک

تکنیک‌های زیادی برای روان درمانی سیستمی در طول درمان سیستمی وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:

• پرسش دایره‌ای: درمانگر با استفاده از این نوع رویکرد به بررسی یک مشکل از زوایای مختلف می‌پردازد تا بتواند موضوع اصلی آن را شناسایی کند.
• مفهوم‌سازی: درمانگر با استفاده از این تکنیک، به بررسی اینکه چگونه یک تجربه فردی بخشی از الگوهای بزرگتر درون فرد، خانواده، جامعه یا فرهنگ است، می‌پردازد.
• چارچوب بندی مجدد: درمانگر با استفاده از رویکرد چارچوب بندی مجدد، نحوه نگرش فرد نسبت به خود را شناسایی کرده و یک دیدگاه جایگزین که به تعمیق یا گسترش درک فرد کمک می‌کند را ارائه می‌دهد. این تکنیک اغلب همراه با پرسش‌های دایره‌ای به هدف شناسایی الگوهای رفتاری مراجعه کننده در زمینه‌های اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

درمان سیستمی برای چه افرادی مناسب است؟

• درمان سیستمی می‌تواند به همه افراد در هر سنی کمک کند (از جمله کودکان)
• این نوع درمان برای افرادی که به دلیل ترس از خودخواه به نظر رسیدن یا آسیب رساندن به دیگران، احساسات خود را سرکوب یا انکار می‌کنند، بسیار کاربردی است
• افراد دارای مشکلات سلامتی به خصوص بیماری‌های جسمی مزمن و مشکلات روان تنی
• افرادی که به دنبال سلامت روان کودک، نوجوان و بزرگسال هستند
• افراد دارای مشکلات روانی جنسی
• افرادی که دچار اعتیاد شده‌اند
• کسانی که مشکلات زناشویی از جمله مسائل جدایی و طلاق دارند
• کسانی که درگیر مسائل سرپرستی، فرزندخواندگی و مسائل مربوط به آن هستند
• افرادی که می‌خواهند مهارت‌های فرزندپروری و عملکرد خانواده را ارتقا دهند
• افراد با مشکلات مربوط به کار، مدرسه، خانواده و….
• افراد دارای تجربیات آسیب زا، از دست دادن و سوگ
• کسانی که اخلال در زندگی خانوادگی به دلیل تعارضات اجتماعی، سیاسی و مذهبی دارند

همچنین شایان به ذکر است خانواده‌هایی که از نظر اجتماعی و اقتصادی دچار تعارض و اختلال هستند نیز ممکن است از خانواده درمانی سیستمی بهره‌مند شوند. مثلا استفاده از این رویکر درمانی در تعدادی از کشورهای اروپایی، مانند فنلاند و بریتانیا در خدمات عمومی در دسترس بوده و به خوبی تثبیت شده است.

درمان سیستمی همچنین می‌تواند در مورد اینکه چگونه الگوهای گذشته افراد، آینده آنها را درگیر می‌کند، بینش‌هایی ارائه دهد. مثلا:

 زن جوانی که از ابراز نیازها و خواسته‎های خود، احساس ناراحتی می‎کند، ممکن است در آینده به جایی برسد که همه احساسات خود را سرکوب کند. در نهایت این فرد نمی‌تواند مهارت‌های فردی خود را توسعه دهد. یا مثلا مردی که هیچگاه مدیریت خشم را یاد نگرفته، ممکن است با شیوه‎های مخرب به دیگران از جمله نزدیکان خود آسیب‌های جدی برساند. طول درمان سیستمی بسته به مشکل افراد، از چند جلسه تا سال‌ها متغییر است.

درمان سیستمی در حل چه چیزهایی موثر است؟

شرکت در جلسات درمان سیستمی می‌تواند به افراد کمک کند تا منشا مشکلات خود را پیدا کرده و در نهایت آنها را حل کنند. در زیر چند نمونه از مسائل خاص وجود دارد که می‎توان از طریق درمان سیستمیک به حل آنها پرداخت:

اعتیادها و سوء مصرف مواد: درمان سیستمی می‎تواند به افراد دچار اعتیاد کمک کند تا عواملی که ممکن است در سو مصرف مواد نقش داشته‎ باشند را شناسایی کنند. همچنین این نوع درمان ارتباط بین اعتیاد به مواد مخدر یا الکل یک فرد و چگونگی تأثیر آن بر سایر جنبه‎های زندگی او را بررسی می‎کند.

مدیریت خشم: اغلب افرادی که در مدیریت خشم مشکل دارند، برای ابراز احساسات ناامیدی و عصبانیت خود، روش‌های مناسبی یاد نگرفته‌اند. شرکت در جلسات درمان سیستمی به این افراد کمک می‌کند تا تاثیری که ابراز خشم به شیوه‌های مخرب بر روابط و ارتباطات بین فردی آنها می‌گذارد را بفهمند و در نهایت به آنها کمک می‌کند تا روش‌های مناسبی برای ابراز خشم خود بیابند.

اختلالات خلقی: افراد مبتلا به اختلالات خلقی به طور معمول مشکلات طولانی مدتی دارند که استفاده از درمان سیستمی، می‌تواند کمک زیادی به آنها کند.

مشکلات رابطه: معمولا زوج‌ها یا خانواده‌ها برای یادگیری نحوه برقراری ارتباط موثرتر با یکدیگر در جلسات درمانی شرکت می‌کنند. در واقع درمان سیستمی به این افراد کمک می‌کند تا با شناسایی مسائلی که ممکن است درک متقابل آنها را کاهش دهند، بستری برای تکامل روش‌های بهتر ارتباط ایجاد کنند.

اختلال سلوک:  اختلال سلوک در دوران کودکی ایجاد شده که با رفتارهای پرخاشگرانه و مخرب تشخیص داده می‌شود. درمان سیستمی به افراد مبتلا به این اختلال، کمک می‌کند تا بتوانند در کنترل علائم آن موفق‌تر باشند.

اضطراب: شرکت در جلسات درمان سیستمی می‌تواند به افراد کمک کند تا با شناسایی منشا ترس‌های خود، راهبردهایی برای غلبه بر آنها پیدا کنند.

اختلالات خوردن: افرای که مبتلا به اختلالات خوردن هستند، احساسات منفی زیادی از جمله بی ارزش بودن خود تجربه می‌کنند. درمان سیستمی به این افراد کمک می‎کند تا منشا این احساسات منفی را پیدا کرده و در نهایت آنها را رفع کنند.

PTSD: درمان سیستمی به افرادی که دچار اختلال استرس پس از سانحه هستند، کمک می‌کند تا بفهمند خاطرات‌های آنها از رویدادهای دردناکی که قبلا تجربه کردند، چگونه بر زندگی فعلی آنها تأثیر می‌گذارد.

فواید درمان سیستمیک

درمان سیستمی فواید زیادی دارد که برخی از آنها عبارتند از:

• درک خود: افراد با شرکت در جلسات درمانی سیستمی یاد می‌گیرند که چگونه خود را بهتر و بیشتر درک کنند. افزایش درک آنها در کشف الگوهای افکار، اعمال و احساسات خود سبب می‌شود آنها بتوانند روابط سالم‌تری با دیگران ایجاد کرده و به نهایت عملکرد خود در زندگی‌شان برسند.
• درک دیدگاه‌های مختلف: این درمان به افراد کمک می‌کند تا بهتر بتوانند دیدگاه‌های مختلف بقیه را درک کنند. افزایش این درک سبب می‎شود، افراد روابط و تعاملات بسیار بهتری را تجربه کنند.
• توانمندسازی: درمان سیستمی فرصتی برای توانمندشدن افراد در زندگی ایجاد می‌کند. این نوع درمان به افراد کمک می‌کند تا مسئولیت زندگی خودشان را تمام و کمال به عهده بگیرند.
• افزایش مهارت‎های ارتباطی: در جلسات درمانی سیستمی افراد یاد می‌گیرندکه چگونه با دیگران به روش‎های مؤثرتری ارتباط برقرار کنند. همچنین آنها روش‎های درست مواجه شدن با مشکلات را نیز آموزش می‌بینند. این مهارت‌های ارتباطی به آنها کمک می‎کند تا روابط رضایت‎بخش بیشتری داشته باشند.
• شناسایی باورهای مخرب: درمان سیستمی به افراد کمک می‌کند تا باورهای مخربی که سطح کیفیت زندگی آنها را پایین می‌آورد، شناسایی کنند. مثلا: کمال گرایی افراطی یا راضی نگه داشتن همیشه افراد از خود
• شناسایی نقاط قوت و ضعف: با آگاه شدن به نقاط قوت و ضعف خود، اعتماد به نفس و عزت نفس شما افزایش می‌یابد. درمان سیستمی به شما کمک می‎کند تا بتوانید این نقاط را در خود شناسایی کنید.
• افزایش همدلی: شرکت در جلسات درمان سیستمی می‌تواند همدلی و صمیمیت مراجعه کننده‌ها نسبت به یکدیگر را افزایش دهد. این فرایند برای داشتن روابط سالم با والدین، شرکا، فرزندان و.. ضروری می‌باشد.
• افزایش همکاری با خانواده: درمان سیستمی به اعضای خانواده کمک می‌کند تا همکاری آنها با هم افزایش یافته و بیشتر بتوانند در کنار هم، کار کنند.

­­­

چگونه با درمان سیستمیک شروع کنیم؟

برای شروع درمان سیستمی در ابتدا باید به یک درمانگر متخصص که به این روش مسلط است، مراجعه کنید. سپس اهداف خود را از درمان گرفتن بیان کنید. مثلا ممکن است بخواهید روابط درون خانواده خود را بهبود دهید یا مثلا مشکلاتی که در مدرسه یا محیط کار با آنها روبرو هستید را رفع کنید. همچنین برای شروع درمان، لازم است هنگام صحبت با درمانگر احساس راحتی داشته باشید تا بتوانید مسائل و مشکلات خود را با جزئیات مطرح کنید.

نتیجه گیری

متوجه شدیم که درمان سیستمی بر چگونگی ارتباط بین روابط شخصی، الگوهای رفتاری و انتخاب‌های زندگی افراد با مسائلی که در زندگی با آن‌ها روبه رو هستند، تمرکز دارد. منشا مفهوم این نوع درمان، نظریه سیستم‌ها است که برای حفظ ثبات و تعادل به بررسی چگونگی تأثیر بخشی از سیستم بر کل سیستم می‌پردازد. با این حال امکان دارد استفاده از سیستم درمانی برای همه به یک شکل مفید نباشد. از همین رو بهتر است که قبل از شرکت در جلسات سیستم درمانی، با درمانگر خود مشورت حاصل نمایید.