اختلال اضطراب: معرفی، تاریخچه و درمان

مقدمه

تاریخچه اختلال اضطراب

انسان از ابتدای خلقت با اضطراب دست به گریبان بوده است. واژه اضطراب از یک کلمه آلمانی که به معنی ترس است، گرفته شده است.

پزشکان و فیلسوفان یونان و لاتین اضطراب را از انواع عاطفه منفی متمایز کردند و آن را به عنوان یک اختلال پزشکی معرفی نمودند. فیلسوفان اپیکوری و رواقی باستان تکنیک هایی را برای رسیدن به حالت ذهنی بدون اضطراب پیشنهاد کردند که یادآور روانشناسی شناختی مدرن می باشد.

بین دوران باستان کلاسیک و اواخر قرن 19 فاصله زمانی طولانی وجود داشت که در طی آن اضطراب به عنوان یک بیماری جداگانه در نظر گرفته نمی شد. با این حال، مواردی از این اختلال با عنوان های مختلف همچنان گزارش می شد.

در قرن 17، رابرت برتون اضطراب را در آناتومی، مالیخولیا توصیف کرد. در قرن 18 فرانسوا بوسیر دوساوارد پزشک و گیاه شناس در تحقیقات بیماری شناسی خویش حملات پانیک و اختلال اضطراب فراگیر را مطرح نمود. همچنین، علائم اضطراب جز مهمی از ساختار های جدید بیماری بود که در قرن 19 به عنوان نوراستنی (نوعی بیماری عصبی که با خستگی زیاد، کم تحرکی و ضعف اعصاب همراه است) به مطرح شد. امیل کریپلین توجه ویژه ای به حضور احتمالی اضطراب شدید در بیماری شیدایی-افسردگی داشت و بدین ترتیب وجود اضطراب و پریشانی را اختلالات دوقطبی در DSM-5 پیش‌بینی کرده بود. فروید نیز ریشه اختلالات روانی را در اضطراب می دانست.

اختلال اضطراب چیست؟

اختلال اضطراب شامل اختلالاتی است که در آن فرد مبتلا به دلیل تجربه بیش از حد استرس دچار ترس غیر منطقی یا تنش می شود و با توجه به آگاهی از این غیر منطقی بودن فرد قادر به کنترل آن نیست.

اضطراب در مقابل ترس قرار می گیرد در واقع اضطراب پیش بینی وقوع یک اتفاق بد در زمان آینده می باشد اما ترس واکنش به یک رویداد آسیب زا و خطرناک در زمان حال می باشد. اضطراب دارای خاصیت انطباقیست و به فرد کمک می کند تا خطرات را پیش بینی کرده و برای مواجه با آن آماده شود. به طور کلی اضطراب، انتظار خطری مبهم می باشد.

اضطراب باعث برانگیختگی در سیستم عصبی سمپاتیک میشود. سطح برانگیختگی در سمپاتیک در این حالت پائین می باشد و فقط منجر به بی قراری و تنش فیزیولوژیک میشود.

انواع اختلال اضطراب

فوبیا یا ترس اختصاصی: ترس غیر منطقی و غیر واقعی از یک شیء یا موقعیت خاص.

اختلال وحشت زدگی یا پنیک: حمله اضطراب شدید که در عرض چند دقیق و معمولا ظرف 10 دقیقه به اوج می رسد. این حملات به مدت یک ماه ادامه تکرار می شوند.

اختلال حمله پنیک مشخص: حمله وحشت زدگی که در موقعیت خاص مانند رانندگی رخ می دهد.

آگورافوبی یا بازار هراسی: ترس از قرار گرفتن در محیط هایی که در صورت نیاز به کمک یا فرار امکان آن وجود ندارد.

اختلال اضطراب اجتماعی: ترس از قرار گرفتن در موقعیت هایی که امکان شرمندگی در آن وجود دارد.

اختلال اضطراب فراگیر: اضطراب مداوم و همیشگی درباره وقوع چند اتفاق.

لالی انتخابی: یک اختلال مرتبط با دوران کودکی می باشد. ناتوانی تکلم در موقعیت های عادی که انتظار می رود کودک صحبت کند.

شیوع

این دسته از اختلالات شایع ترین اختلالات روانی می باشد. ابتلای زنان تقریبا دو برابر مردان می باشد. طبق تحقیقات انجام شده از هر چهار نفر یکی واجد ملاک های تشخیصی لااقل یک اختلال اضطرابی است و میزان شیوع یکساله این دسته از اختلال ها 17/7% است. زنان با شیوع مادام العمر 19/2% بیشتر ممکن است دچار یک اختلال اضطرابی شوند. در این اختلال نقش وراثت و محیط بسیار مهم می باشد. پژوهشگران با مطالعاتی که روی دوقلوها انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که 30-40% ژنتیک افراد در اضطراب دخیل می باشد. محیط‌ هایی که فرد در آن در حال رشد است مانند محیط های پر تنش، فقر و تنگدستی یا آزار و اذیت جسمی و جنسی نیز، تاثیر زیادی بر روی اضطراب فرد دارند.

نظریه های اختلال اضطراب

• نظریه روانکاوی: اضطراب را هشداری می داند که مبنی بر خطری در ناخودآگاه است. این هشدار به وجود تعارض بین خواسته های جنسی و یا پرخاشگرانه نهاد و سوپر ایگو اشاره دارد.
• نظریه یادگیری: این نظریه دلیل ایجاد اختلالات اضطرابی را شرطی شدن می داند. مهم ترین مدل در این نظریه مدل دو عاملی ماورر می باشد. این مدل اضطراب را ناشی از دو عامل می داند. در مرحله اول شخص از طریق شرطی شدن کلاسیک می آموزد که از یک محرک خنثی که با یک محرک واقعا آزار دهنده همراه است بترسد. در مرحله دوم از طریق شرطی شدن عامل با اجتناب بر رهایی از این ترس دست می یابد.
• نظریه های ژنتیک: پژوهش ها بر روی دوقلوها از توارث پذیری و تأثیر برخی ژن ها در اضطراب خبر میدهد.
• عوامل عصب – زیست شناختی: مدار ترس در مغز که بادامه بخش مهم آن را تشکیل می دهد در هنگام اضطراب فعال می شود. بادامه در تعیین اهمیت هیجانی محرک ها دخیل است.
• نظریه شخصیت: برخی از نوزادان در هنگام مواجه با اسباب بازی، شخص یا محرک جدید بازداری رفتاری نشان می دهند. این ویژگی که امکان ارثی بودن آن وجود دارد زمینه ساز اختلالات اضطرابی در آینده می باشد.
• عوامل شناختی: از عوامل شناختی اضطراب به باور منفی و ادامه دار در مورد آینده، نداشتن ادراک کنترل شده و گوش به زنگی و توجه به تهدید می توان اشاره کرد.

علل اختلال اضطراب

پژوهشگران نظریات مختلفی را درباره علل اضطراب مطرح کرده اند، شناسایی علل از این جهت حائز اهمیت است که در روند درمان تاثیربسزایی می گذارد. مهم ترین علل اختلالات اضطرابی به شرح زیر می باشد:

عوامل فیزیولوژیک: میزان هورمون های موجود در خون افراد مبتلا به اختلال اضطراب غیر عادی می باشد. بنابراین هر چیزی که در سیستم هورمونی اختلال ایجاد کند برای بدن خطر محسوب می گردد. بارداری، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، پایین بودن قند خون، وجود غده‌ در غدد فوق‌ کلیوی و بی‌ نظمی ضربان‌ قلب از این عوامل هستند.

عوامل محیطی: فشار های روانی که توسط محیط ایجاد می شود مانند مسائل و مشکلات خانوادگی، جدایی و طلاق، تغییرات ناگهانی در زندگی بیماری یا مرگ عزیزان، حوادث طبیعی زلزله و سیل و… می تواند اضطراب زیادی را در فرد ایجاد کند.

عوامل ژنتیکی: ژنتیک و وراثت در این اختلال نقش بسزایی ایفا می کند و احتمال ابتلا را در فرزندان افراد دارای اختلال اضطراب را افزایش می دهد. نقش ژن خاصی برای این اختلال مد نظر نمی باشد بلکه ترکیب چندین ژن می تواند این اختلال را به وجود آورد. آخرین دستاورد های پژوهشگران درباره ی عوامل ژنتیکی بیان می کند که در بعضی انواع اضطراب مانند اختلال هراس و آگورافوبی این عوامل نقش زیادی دارد.

علائم اختلال اضطراب

علائم اضطراب در افراد مختلف به شکل های متفاوت بروز می کند. به طور کلی علائم در سه دسته قرار میگیرند که عبارتند از:

• علائم  شناختی: ترس از آینده، ترس از مرگ.
• نشانه های رفتاری: پرخوری، مصرف دخانیات و مواد مخدر، مصرف دارو، اجتناب از قرار گرفتن در شرایط خاص.
• نشانه های جسمانی: احساس ضعف یا خستگی زیاد، سر درد یا سرگیجه، شکم درد، حالت تهوع یا اسهال، خشکی دهان، تپش قلب یا درد قفسه سینه، تنگی نفس، تعریق یا خارش پوست، تکرر ادرار، ناتوانی جنسی.

نکته‌ی مهمی حائز اهمیت است این است که بدانیم وجود یک یا چند مورد از علائم باعث تشخیص ابتلای فرد به اختلال اضطرابی نمی‌ شود و ملاک داشتن مجموعه‌ ای از این علائم در طول زمان می باشد.

تشخیص اختلال اضطراب

متخصصان برای تشخیص اختلالات اضطرابی از مجموعه ای آزمایشات که شامل معاینات جسمی، ارزیابی سلامت روان و پرسشنامه‌ های روانشناختی می باشد، بهره می گیرند. حتی بعضی پزشکان ممکن است از آزمایشات جسمانی از قبیل آزمایش ادرار و خون برای بررسی سوابق بیماری های پنهان که ممکن است علائم موجود را به وجود آورده باشند استفاده می کنند. چندین آزمون و معیار اضطراب نیز وجود دارند که توسط روانشناسان و متخصصین اجرا می شوند و سطح اضطراب فرد را ارزیابی می کنند.

درمان اختلال اضطراب

اختلالات اضطرابی معمولاً با روان درمانی، دارو درمانی یا هر دو درمان می شوند. راه های متعددی برای درمان اضطراب وجود دارد، برای انتخاب بهترین درمان باید ابتدا با یک متخصص سلامت روان صحبت کنید.

دارودرمانی

داروهای بسیاری برای درمان این اختلال استفاده می شوند اعم از بنزودیازپین ها، بوسپیرون، داروهای ضد افسردگی و… اما تمام این داروها باید زیر نظر پزشک متخصص تجویز شود و استفاده ی خودسرانه و بدون نسخه به هیچ وجه توصیه نمی شود.

بنزودیازپین ها: این دسته از داروها آرام بخش هایی هستند که به شل شدن ماهیچه ها و آرامش ذهن شما کمک کنند. معمولاً برای درمان کوتاه مدت اضطراب استفاده می شوند. به این دلیل که در بلند مدت می توانند خواب آلودگی را افزایش دهند و باعث ایجاد مشکلاتی در تعادل و حافظه شوند.

بنزودیازپین ها به درمان بسیاری از انواع اختلالات اضطرابی از جمله اختلال هراس، اختلال اضطراب فراگیر و اختلال اضطراب اجتماعی کمک می کنند. نمونه هایی از این داروها عبارتند از: آلپرازولام (زاناکس)، کلردیازپوکساید (لیبریوم)، کلونازپام (کلونوپین)، دیازپام (والیوم)، لورازپام (آتیوان).

بوسپیرون: بوسپیرون برای درمان اضطراب کوتاه مدت و اختلالات اضطرابی مزمن استفاده می شود. این دارو بر مواد شیمیایی موجود در مغز که خلق و خو را تنظیم می کنند، تأثیر می گذارد.

داروهای ضد افسردگی: داروهای ضد افسردگی با تأثیر بر انتقال دهنده های عصبی کار می کنند. این داروها برای کاهشو درمان علائم اضطراب استفاده می شوند، اما معمولاً 4 تا 6 هفته طول می کشد تا اثرات قابل توجهی ایجاد کنند.

انواع داروهای ضد افسردگی عبارتند از:

مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) با افزایش سطح سروتونین انتقال دهنده ای که بر خلق و خو، میل جنسی، اشتها، خواب و حافظه تأثیر می گذارد، عمل می کنند. SSRI ها معمولاً با دوز کم شروع می شوند که پزشک به تدریج آن را افزایش می دهد.

نمونه هایی از SSRI های مورد استفاده برای درمان اضطراب عبارتند از: اسیتالوپرام (لگزوپرام)، فلوکستین (پروزاک)، پاروکستین (پاکسیل)، سرترالین (زلفت).

داروهای سه حلقه ای مانند SSRI برای درمان بیشتر اختلالات اضطرابی موثر اند. پزشکان معتقدند که سه حلقه ای ها مشابه SSRI ها عمل می کنند. مانند SSRI ها، داروهای سه حلقه ای با دوز کم شروع می شوند و سپس به تدریج افزایش می یابند.

نمونه هایی از داروهای سه حلقه ای مورد استفاده برای اضطراب عبارتند از: کلومیپرامین (آنافرانیل)، ایمی پرامین (توفرانیل).

مهارکننده های مونوآمین اکسیداز: (MAOIs) برای درمان اختلال پانیک و فوبیای اجتماعی استفاده می شود و با افزایش تعداد انتقال دهنده های عصبی که خلق و خو را تنظیم می کنند، عمل می کنند.

مهارکننده های مونوآمین اکسیداز که برای اضطراب استفاده می شوند عبارتند از: ایزوکاربوکسازید (مارپلان)، فنلزین (ناردیل)، سلژیلین (امسام)، ترانیل سیپرومین.

مسدود کننده های بتا: بتا بلوکرها اغلب برای درمان بیماری های قلبی استفاده می شوند. این داروها همچنین برای کمک به کاهش و بهبودی علائم فیزیکی اضطراب، به ویژه در اختلال اضطراب اجتماعی، استفاده می شوند.

نمونه رایج بتا بلوکر که برای کاهش علائم اضطراب استفاده می شود پروپرانولول (ایندرال) می باشد.

روان درمانی

روان درمانی روان درمانی یا «گفتگو درمانی» می تواند به افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی کمک کند. برای مؤثر بودن، روان درمانی باید در جهت اضطراب های خاص شما و متناسب با نیازهای شما باشد.

درمان شناختی رفتاری (CBT): به فرد بیمار آموزش می دهد تا با تغییر در افکار اضطراب خود را کنترل کند. رفتار درمانی بر مواجه با عامل اضطراب آور تأکید می کند. در این روش به افراد مبتلا می‌ آموزند که چگونه متفاوتی فکر کنند، رفتار کنند و به موقعیت‌ها و اشیایی واکنش نشان دهند که باعث ایجاد اضطراب در آن ها می‌شوند.

این روش همچنین می‌تواند در آموزش مهارت‌ های اجتماعی به افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی کمک زیادی کند

درمان پذیرش و تعهد: یکی دیگر از گزینه های درمانی برای برخی از اختلالات اضطرابی، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) است. ACT رویکرد متفاوتی نسبت به CBT برای افکار منفی دارد. از استراتژی هایی مانند تمرکز حواس و هدف گذاری برای کاهش ناراحتی و اضطراب استفاده می کند. در مقایسه با CBT، ACT شکل جدیدی از درمان روان درمانی است، بنابراین اطلاعات کمتری در مورد اثربخشی آن در دسترس است.

مواجهه درمانی: مواجهه درمانی بر رویارویی با ترس های زمینه ساز اختلال اضطراب تمرکز دارد تا به افراد کمک کند تا در فعالیت هایی شرکت کنند که از آنها اجتناب کرده اند. نوردهی درمانی گاهی همراه با تمرینات تمدد اعصاب استفاده می شود.

شناخت درمانی: به این افراد آموزش داده می‌شود افکار غیر مفید و نادرست که زمینه‌ساز هراس و اضطراب اند را شناسایی کرده و آن‌ها را به چالش بکشند. سپس، به افراد آموزش می دهند که چگونه با این افکار مبارزه کرده و آن‌ها را به افکار عادی تبدیل کنند.

جمع بندی

اگر چه ما قادر به کنترل اتفاقاتی که رخ میدهند نیستیم، اما می توانیم با به کارگیری موارد زیر اضطراب خود را کاهش داده و احساس بهتری داشته باشید:

• داشتن یک رژیم غذایی مناسب و سالم: رژیم های غذایی سرشار از فیبر سبزیجات و میوه ها، پروتئین های گیاهی و حیوانی، آجیل و غلات کامل می تواند خطر ابتلا راکاهش دهد اما رژیم غذایی به تنهایی برای درمان کافی نمی باشد.
• محدود کردن کافئین: مصرف زیاد کافئین برای افراد مبتلا به این اختلال مضر می باشد و باعث تشدید علائم می گردد.
• پرهیز از مصرف الکل: مصرف الکل و اختلالات اضطرابی رابطه نزدیکی با یکدیگر دارند، در نتیجه پرهیز از مصرف آن کمک کننده می باشد.
• پرهیز از مصرف سیگار: سیگار کشیدن با افزایش خطر ابتلا به اختلال اضطرابی همراه است. ترک آن با بهبود سلامت روان همراه است.
• روتین ورزشی مناسب: داشتن روتین ورزشی مناسب و منظم باعث تولید هورمون آندروفین در بدن می گردد این هورمون شادی بخش می باشد و اضطراب فرد را کاهش می دهد.
• مراقبه و مدیتیشن: انجام یک نوع از درمان مراقبه ای به نام کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی نشان داده که علائم اختلال را به طور قابل توجهی کاهش می دهد.
• انجام تمرینات یوگا: تمرینات منظم یوگا نیز موجب آرامش و افزایش انرژی می گردد.

در پایان موارد فوق درمان اصلی برای این اختلال نمی باشد اما در کنار درمان های اصلی می توانند بسیار کمک کننده باشند.