اختلال استرس: معرفی، تاریخچه و درمان

مقدمه

تاریخچه اختلال استرس

اصطلاح استرس توسط هانس سلیه تاثیرگذار ترین فرد در مطالعات مربوط به استرس، از حوزه فیزیک وام گرفته شده است. در فیزیک، استرس نیرویی را توصیف می‌کند که بر یک جسم فیزیکی فشار ایجاد می‌کند.

هانس سلیه پس از پایان دوره آموزشی پزشکی خود در دانشگاه مونترال در دهه 1920، استفاده از اصطلاح استرس را آغاز کرد. او متوجه شد که مهم نیست بیماران در بیمارستان چه رنجی را تحمل می کنند، همه آن ها در یک چیز مشترک هستند. همه ی آن ها بیمار به نظر می رسیدند. از نظر او، همه آن ها تحت فشار جسمی بودند.

وی تاکید داشت که استرس یک فشار غیر اختصاصی بر بدن است که به دلیل بی نظمی در عملکرد های طبیعی بدن ایجاد می شود. این استرس منجر به ترشح هورمون های استرس می شود. او این را “سندرم سازگاری عمومی” (واکنش های کوتاه مدت و بلند مدت بدن ما به استرس) نامید.

اختلال استرس چیست؟

شرایط یا احساسی است که در آن فرد به لحاظ ادراکی بر این باور است که مجموعه خواسته ها و انتظاراتی که از وی وجود دارد، فراتر از امکانات، منابع یا توانمندی های در اختیار او است. در حقیقت یک واقعه نیست بلکه واکنش فرد نسبت به وقوع یا امکان وقوع یک اتفاق است.

زندگی روزمره و استرس

در زندگی روزمره نیز با عوامل فشار زای گوناگون مواجه می شویم که هر کدام می تواند به عنوان یک منبع برای ما باشد. مانند: ترافیک صبح گاهی، عوامل اقتصادی، بیماری.

همچنین برخی امور مانند کنکور انجام و تحویل یک پروژه در مدت زمان مشخص، می تواند در یک برهه زمانی برای ما استرس به همراه داشته باشد.

مفاهیم استرس

زمانی که از این مسئله صحبت می کنیم ممکن است دو مفهوم کاملا متفاوت مد نظر ما باشد:

• به معنای پاسخ بدن ما به عوامل استرس زا
• به معنای فشار بیرونی و عوامل استرس زا

انواع اختلال استرس

در یک دسته بندی می توان آن را به دو نوع مثبت و منفی تقسیم کرد. طبیعی یا مثبت اصولا از شرکت در یک تجربه لذت بخش یا انتظار چنین تجربه ای بر می آید. این نوع عملکرد و انگیزه ما را ارتقاء می دهد و می تواند هیجان آفرین و قابل کنترل باشد. منفی خود به دو نوع مزمن و حاد تقسیم می شود.

اختلال استرس مزمن چیست؟

زمانی که عوامل استرس زا برای مدت زمان طولانی پا برجا بمانند و از آستانه تحمل جسمانی یا روانی فرد عبور کنند استرس مزمن به وجود می آید.

علل اختلال استرس مزمن

عوامل مختلفی موجب بروز این مسئله در افراد مختلف میشوند. مسائل مربوط به روابط میان فردی، موقعیت های احساسی، مسئولیت ها و درگیری های خانوادگی از شایع ترین عوامل به وجود آورنده استرس مزمن می باشند.

تشخیص اختلال استرس مزمن

از نظر اجتماعی این نوع خود را در قالب گرایش بیشتر به انزوا نشان می دهد. از نظر علائم جسمانی استرس مزمن حداقل از نقطه نظر بالینی خود را قابل پیش بینی تر نمایان میکند. زمانی که واکنش های  سیستم عصبی خودکار در پاسخ به استرس مزمن به طور مداوم فعال شوند در شرایط بلند مدت منجر به فرسایش می شوند که مشکلات سلامت روانی را در پی دارند. البته برخی از واکنش های جسمانی استرس های مزمن مانند سردرد، دندان قروچه یا مشکلات گوارشی از جمله سندروم روده تحریک پذیر، آشکار تر است. اما  ممکن است آگاه نباشید سرچشمه این مشکلات در حقیقت باعث ایجاد این اختلال می شود.

درمان اختلال استرس مزمن

بخش بزرگی از روند مقابله با آن شامل تغییر روش تفکر ما درباره شرایط موجود است. ممکن است افراد قادر به کنترل آن چیزی که برایشان رخ می دهد نباشند، اما بر اینکه چگونه آن را پردازش کنند کنترل دارند. شما باید انعطاف پذیری خود را نسبت به تفکر منفی تقویت کنید و نیز به خود مراقبتی اهمیت دهید.

نشانه های بدنی

تحقیقات نشان داده است بدن زنان و مردان به گونه ی متفاوت به تنش های روانی پاسخ می دهد. واکنش زنان در برابر استرس های بیرونی طیف گسترده تری را نشان می دهد. بیماری های قلبی، زخم های گوارشی، از دست دادن حافظه، گرفتگی عضلات گردن، افسردگی، سردرد، تعدادی از نشانه های عمومی آن می باشند. استرس مزمن در بسیاری از افراد موجع به چاقی شده که همین امر به نوبه خود از طول عمر فرد می کاهد. حتی بیماری های خطرناکی مانند سرطان با استر س در ارتباط است.

راه های کاهش استرس

استرس شدید، قوی و خارج از کنترل می تواند مشکلاتی از نظر روحی و جسمی ایجاد کند. به همین دلیل یافتن راه های کاهش آن برای بازگرداندن آرامش روحی و سلامت جسمی لازم است.

آموزش روانی مبتنی بر ذهن آگاهی

ذهن آگاهی به معنای آگاهی از افکار، رفتارها و هیجانات و انگیزها است، به طوری که بتوانیم آن ها را مدیریت و تنظیم کنیم به عبارت دیگر  ذهن آگاهی به معنای توجه کردن به شیوه خاص است، توجه و تمرکری که سه عنصر در آن دخالت دارند. بودن در لحظه حال، هدفمند، بدون قضاوت، این توجه موجب افزایش آگاهی، شفافیت، وضوح و پذیرش واقعیت حال می شود. ذهن آگاهی یک یک روش مؤثر برای خاموش کردن و توقف فشارهای بیرونی و ذهنی در فرد می باشد. حضور ذهن صحیح بدان معنا است تشخیص آگاهی خود را از گذشته و آینده به زمان حال معطوف کنیم.

تأثیر غذا بر سطح استرس

غذای سالم و مغذی سرشار از ویتامین و مواد معدنی باعث کاهش آن می شوند و مصرف نوشیدنی های حاوی کافئین و الکل غذاهای آماده و فست فودها سطح آن را افزایش می دهند.

اختلال استرس حاد چیست؟

استرس حاد به نوعی از انواع مخرب استرس و شایع ترین نوع این اختلال است. ما در طول زندگی چندین بار آن را که ممکن است به دلیل درک فوری از یک تهدید فیزیکی، عاطفی یا روانی شکل گیرد را تجربه کنیم. این تهدیدات لازم نیست از نوع شدید باشند و می تواند عوامل استرس زای خفیف مانند صدای زنگ زدن ساعت، قرار گیری جدید در محل کار و یا تماس تلفنی که باید پاسخ داده شود را شامل شوند. استرس حاد می تواند در نتیجه عوامل جدی تر اعم از: وارد شدن به بحث لفظی با یکی از دوستان یا شرکت در امتحان نیز شکل بگیرد. تهدید نیز می تواند واقعی یا خیالی باشد و این درک ما از تهدید است که محرک واکنش تهدید محسوب می شود.

واکنش بدن به استرس حاد

طی واکنش به یک استرس حاد، سیستم عصبی خودکار فعال شده و بدن سطوح افزایش یافته هورمون کورتیزول، آدرنالین و دیگر هورمون هایی را که زمان افزایش ضربان قلب، نرخ سریع تر تنفس و فشار خون بالاتر ترشح میشوند را تجربه می کند. خون از جهت اندام های انتهایی فرد به جهت عضلات بزرگ هدایت شده و بدن را آماده مبارزه یا فرار می کند.

استرس حاد به راحتی مدیریت می شود، زیرا به دلیلی خاصی رخ داده و سپس از بین می رود.

علائم اختلال استرس حاد

علائم این اختلال براساس DSM5:

• علائم مزاحمت: خاطرات آزاردهنده بدون اراده‌­ی فرد در ذهنش تکرار می‌­شود یا مکرر دچار خواب­‌های پریشان می‌­شود.
• علائم خلق منفی: ناتوانی مستمر در تجربه هیجانات مثبت (مثل ناتوانی در تجربه شادی، رضایت یا محبت)
• علائم تجزیه ای: زمان برای فرد کند می­‌گذرد، خودش را از منظر دیگران می­‌بیند یا احساس بهت و گیجی به او دست می‌­دهد.
• علائم اجتنابی: فرد از خاطرات، افکار، احساسات، افراد یا مکان‌­هایی که یادآورد حادثه است، می‌­گریزد.
• علائم انگیختگی: اختلال خواب، رفتار تحریک پذیر و حملات خشم، گوش به زنگی، اشکال در تمرکز، افزایش واکنش از جا پریدن.

تشخیص اختلال استرس حاد

زمانی این اختلال تشخیص داده می شود که افراد مبتلا به طور مستقیم یا غیر مستقیم در معرض یک واقعه آسیب زا قرار گیرند. علاوه بر این، آن ها باید حداقل 3 روز تا 4 هفته این علائم را داشته باشند تا بتوان این اختلال را تشخیص داد اگر مدت زمان علائم بیشتر باشد فرد دچار اختلال استرس پس از سانحه است.

درمان اختلال استرس حاد

استراتژی‌ های کاهش استرس مانند ذهن آگاهی و استراتژی‌ های آرام‌ سازی نیز در درمان این اختلال موثر است. این قبیل تمرین‌ ها می‌توانند در مقابله با علائم این اختلال و همچنین کاهش این علائم مفید واقع شوند.

روان درمانی

رفتار درمانی شناختی (CBT) موفق‌ ترین نوع درمان در مقابله با اختلال استرس حاد گزارش شده است. این راهکار درمانی از دو بخش اصلی تشکیل می‌شود اول اینکه سعی بر آن است تا افکار فرد یا الگوهای فکری او پیرامون واقعه‌ی تروماتیک تغییر داده شوند. دوم اینکه درمانگر می‌کوشد تا رفتارهای فرد در موقعیت‌های اضطراب‌زا را اصلاح کند. رفتاردرمانی شناختی نه ‌تنها علائم اختلال استرس حاد را بهبود می‌بخشد، بلکه کمک می‌کند که از بروز اختلال استرس پس از سانحه نیز جلوگیری شود.

از جمله‌ی دیگر راه‌های درمان این اختلال می‌توان به گروه‌های بازگویی روان‌شناختی و مدیریت اضطراب اشاره کرد. بازگویی روانشناختی شامل گونه‌ای از مداخلات درمانی شدید، بلافاصله پس از تجربه‌ی تروماست. طوری که فرد ترومادیده خواهد توانست هرآنچه را که بوده درموردش صحبت کند. این روش درمورد برخی از بیماران نتیجه ‌بخش است، اما عده‌ای نیز هستند که وقتی درمورد آنچه سبب پریشانی‌ آن ها شده صحبت می‌کنند، تجربه‌ی تروما مجددا برا‌یشان تکرار می‌شود.

دارودرمانی

داروهای روانگردانِ تجویزی نیز می‌توانند در بهبود علائم اضطراب و برانگیختگی شدید مؤثر باشند.

راه های ساده مدیریت استرس

• از سرعت خود بکاهید: در طول روز زمان های استراحت چند دقیقه ایی در نظر بگیریم تا اثرات تنش در جسم و نگرانی را در ذهن بررسی کنیم.
• ورزش فراموش نشود: ورزش با تغییر حال وهوای شما، کمک به خواب بهتر، بهبود تمرکز و هوشیاری و افزایش ترشح دوپامین در مغز در شما ایجاد شادی و رضایت می کند.
• آغوش طبیعت پذیرای شما است.
• لبخند زدن کمک می کند در برابر آن مقاومت کنید.
• راست قامت باشید تا عملکرد بهتری داشته باشید.
• هر چیزی که باعث ایجاد استرس در شما می شود یادداشت کرده و برای داشته هایتان شکر گذار باشید.
• نه گفتن را یاد بگیرید، در شرایط مورد نیاز استفاده کنید.

جمع بندی

حوادث ناگوار و تلخ که از لحاظ روحی فرد را آزار میدهند باعث ایجاد این اختلال می شود. در صورت عدم درمان می تواند زندگی فرد و اطرافیان فرد را تحت تاثیر قرار دهد. پس بهتر است اگر علائمی دارید یا مشاهده کردید هرچه زودتر به یک روان درمانگر مراجعه کرده و دنبال بهبود خود باشید.