روانشناسی رشد: معرفی، تاریخچه و بازار کار

مقدمه

تاریخچه روانشناسی رشد

روانشناسی رشد به عنوان یک رشته وجود نداشت. تا اینکه بعد از انقلاب صنعتی نیاز به نیروی کار تحصیل کرده منجر به ساخت اجتماعی دوران کودکی به عنوان یک مرحله مشخص از زندگی یک شخص شد.

مفهوم کودکی از دنیای غرب سرچشمه می گیرد و به همین دلیل تحقیقات اولیه از این مکان ناشی می شود. در ابتدا روانشناسان رشد علاقه مند به مطالعه ذهن کودک بودند تا آموزش و یادگیری بتواند موثرتر باشد.

تغییرات رشد در بزرگسالی حتی یک مطالعه جدیدتر است. این عمدتا به دلیل پیشرفت در علم پزشکی است که مردم را قادر می سازد تا پیری زندگی کنند.

اولین مطالعه سیستماتیک روانشناسی رشد را چارلز داروین انجام داد. در سال 1877 او مقاله کوتاهی را منتشر کرد که در آن جزئیات توسعه اشکال ذاتی ارتباطات را براساس مشاهدات علمی از فرزند نوزادش توضیح داده بود.

با این حال، ظهور روانشناسی رشد به عنوان یک رشته خاص را می توان از سال 1882 جستجو کرد که ویلهلم پریر (فیزیولوژیست آلمانی) کتابی با عنوان ذهن کودک را منتشر کرد. پرایر در این کتاب رشد دخترش را از بدو تولد تا دو سال و نیم توصیف کرده است. از همه مهم تر، پرایر در طول مطالعه توانایی های فراوان دخترش، از رویه های دقیق علمی استفاده می کرد.

در سال 1888 انتشارات پریر به انگلیسی ترجمه شد، كه در آن زمان روانشناسی رشد به عنوان یك رشته تاسیس شد و 47 مطالعه تجربی دیگر از اروپا، آمریكای شمالی و انگلیس نیز برای تسهیل انتشار دانش در این زمینه منتشر شد.

در طول دهه 1900، سه شخصیت اصلی با نظریه های گسترده ای در مورد توسعه انسانی بر این حوزه مسلط شده اند. یعنی ژان پیاژه (1980-1896)، لو ویگوتسکی (1946-1996) و جان بولبی (1990-1990). در واقع، بسیاری از تحقیقات فعلی همچنان تحت تأثیر این سه نظریه پرداز قرار دارند.

روانشناسی رشد چیست؟

روانشناسی رشد شاخه ای از روانشناسی است که بر چگونگی رشد و تغییر مردم در طول عمرشان تمرکز دارد. و سه هدف اصلی را دنبال می کند اعم از: توصیف فرایند رشد و تغییر انسان‌ها در طول زمان، تشریح علمی فرایند تغییر انسان‌ها در طول زمان، بهینه سازی فرایند رشد انسان‌ها در طول زمان.

افرادی که در این زمینه تخصص دارند فقط نگران تغییرات جسمی نیستند که با رشد افراد رخ می دهد. آن ها همچنین به پیشرفت اجتماعی، عاطفی و شناختی که در طول زندگی رخ می دهد نگاه می کنند. بسیاری از موضوعاتی که روانشناسان رشد ممکن است به بیماران در برخورد با آن ها کمک کنند، عبارتند از: توسعه مهارت حرکتی، بدست آوردن مهارت زبانی، رشد عاطفی، ظهور خودآگاهی و خودپنداره، رشد شناختی در دوران کودکی و در طول زندگی، تأثیرات اجتماعی و فرهنگی بر رشد کودک، رشد شخصیت، استدلال اخلاقی چالش های توسعه و ناتوانی های یادگیری.

این متخصصان زمان زیادی را صرف بررسی و مشاهده چگونگی وقوع این فرآیند در شرایط عادی می کنند. اما همچنین علاقمند به یادگیری چیزهایی هستند که می توانند فرآیندهای رشد را مختل کنند. با درک بهتر چگونگی تغییر و رشد مردم، روانشناسان رشد می توانند به مردم کمک کنند تا از تمام پتانسیل خود استفاده کنند. درک دوره رشد عادی انسان و شناخت مشکلات احتمالی در اوایل زندگی بسیار مهم است، زیرا مشکلات رشدی درمان نشده ممکن است منجر به مشکلات افسردگی، عزت نفس پایین، سرخوردگی و کمبود پیشرفت در مدرسه شود.

ابعاد رشد انسان

پژوهشگران معتقدند رشد چند بعدی و دارای فرایندی پیچیده می باشد و روابط متقابلی بین ابعاد رشد وجود دارد. این ابعاد شامل:

• رشد فیزیکی اعم از رشد قد و وزن، در آمدن دندان ها و رویش مو می باشد.
• رشد شناختی اعم از تغییرات منظم و تدریجی در پردازش های ذهنی فرد می باشد.
• رشد هیجانی در ابتدا شامل مثلث خشم، محبت و ترس می باشد و بقیه ی هیجان ها از این مثلث سه گانه سرچشمه می گیرند.
• رشد اجتماعی به واسطه ی تعامل افراد با یکدیگر رخ می دهد و تغییراتی را شامل می شود که باعث پیشرفت و ترقی فرد در جامعه می گردد.

مراحل رشد انسان

• پیش از تولد: این دوره شامل فرایند رشد از زمان لقاح تا تولد می باشد که در آن موجود انسانی از یک سلول بارور شده به میلیون ها سلول تبدیل می گردد. در طی این دوره ساختار اصلی بدن و اندام ها شکل می گیرد. وراثت و محیط هر دو در این مرحله از رشد تاثیر می گذارند. اثرات منفی محیط در این دوره بیشترین تاثیر را روی جنین می گذارد.

• شیرخواری: از زمان تولد تا نوپایی حدودا دو سالگی این دوره ادامه دارد و دگرگونی های بسیاری رخ می دهد. هماهنگی های حرکتی، مهارت های حسی رشد و توسعه می یابند و کاربرد زبان در وی ایجاد می گردد. نوزاد به اعضای خانواده ی خود دلبسته می شود و اعتماد یا عدم آن، بیان محبت و عشق و عدم آن را می آموزد.

• کودکی: این دوره از رشد خود به دو بخش مجزا تقسیم میگردد کودکی اولیه و کودکی میانه. در طی کودکی اولیه یا سال های پیش دبستان رشد سریع جسمانی، شناختی و زبانی رخ می دهد و کودک میتواند تا حدودی از خود مراقبت کند. کم کم هویت جنسی و نقش جنسی در آنان پدیدار می گردد و به بازی با کودکان دیگر علاقمند می شوند. در این دوره کیفیت رابطه والد-کودک در فرایند اجتماعی شدن کودک اهمیت ویژه ای دارد.

• نوجوانی: این دوره از رشد خود به دو بخش مجزا تقسیم میگردد نوجوانی اولیه و نوجوانی ثانویه. این مرحله گذار از دوره ی کودکی به بزرگسالی می باشد. در نوجوانی اولیه بلوغ جنسی صورت می گیرد و تفکر عملیاتی صوری آغاز می گردد. نوجوان در صدد کسب استقلال و جدایی از والدین بر می آید و در این حین تماس بیشتر و احساس تعلق خاطر و مصاحبت نزدیک تری با همسالان را طلب می کند. در نوجوانی ثانویه فرد به انتخاب شغل، تکمیل تحصیلات و ورود بهدنیای کار می پردازد و روابط با جنس مخالف همراهبا توانایی برقراری ارتباط دوستانه وصمیمی با دیگران در آن ها شکل می گیرد. شکل گیری هویتی مثبت از تکالیف عمده روانی-اجتماعی این مرحله می باشد.

• جوانی: برقراری روابط صمیمانه، انتخاب شغل و دستیابی به موفقیت حرفه ای چالش های عمده ی این دوره می باشد. جوانان با تصمیماتی مانند ازدواج، انتخاب همسر و داشتن فرزند روبرو هستند. بعضی با طلاق و ازدواج مجدد روبرو می شوند که ممکن است به بازسازی خانواده منجر گردد. بسیاری از تصمیمات این دوره وضعیت فرد را در دوره بعدی زندگی تعیین می کند.

• میانسالی: بسیاری از افراد با شنیدن زنگ ساعت اجتماعی و زیستی خود، فشار زمان را احساس می کنند. این وضعیت در عده ای باعث بحران میانسالی می گرددو آن ها را به بازبینی جنبه های مختلف زندگی خویش وا می دارد. آن دسته از والدینی که فرزندان خود را به سرانجامی رسانده اند، این سال ها به آزادی بیشتری دست می یابند. افراد در این دوره معمولا پیگیر علائق خود می باشند و بسیاری از افراد در این دوره به حداکثر مسئولیت شخصی، اجتماعی و موفقیت شغلی دست می یابند.

• پیری: زمان سازش با ظرفیت های فیزیکی، موقعیت های فردی-اجتماعی و روابط در حال تغییر است. توجه ویژه به مراقبت های بهداشتی برای حفظ قدرت فیزیکی و سلامتی ضروری می باشد. روابط با فرزندان، نوه ها و دیگر خویشاوندان خصوصا برای افرادی که همسر خود را از دست داده اند معنایی تازه پیدا می کند. حفظ و تحکیم دوستی با همسالان تاثیر مثبتی بر سلامت روان این افراد می گذارد.

نظریه های رشد

• نظریه های روانکاوی به موضوعاتی مانند عملکرد ذهنی، اختلال های روانی می پردازد و بر این فرض استوار است که بیشتر فعالیت‌های ذهنی و پردازش آن‌ها در ناخودآگاه رخ می‌دهد و شامل: نظریه روانکاوی فروید، نظریه روانی-اجتماعی اریکسون
• نظریه های یادگیری به رفتار های قابل مشاهده و شیوه های یادگیری رفتار توسط افراد می پردازد و شامل: نظریه رفتارگرایی، نظریه شرطی سازی کلاسیک پاولف، نظریه شرطی سازی عامل اسکینر، نظریه یادگیری اجتماعی-شناختی بندورا
• نظریه های انسانگرایی روانی اجتماعی هستند و بر توانایی گزینش صحیح و دستیابی افراد به تمامی توان های بالقوه شان تاکید دارد و شامل: نظریه مرحله ای رشد بولر، نظریه سلسله مراتب نیاز ها مزلو، نظریه رشد فردی راجرز
• نظریه های شناختی فرایندهای فکری انسان اعم از توجه، درک، حافظه، تصمیم گیری، حل مسئله و کسب زبان را مورد مطالعه قرار می دهد و شامل: نظریه رشد شناختی پیاژه، نظریه پردازش اطلاعات
• نظریه های کردارشناسی به مطالعه ی رفتار انسان و حیوان در بافت تکاملیشان می پردازد و شامل: نظریه نقش پذیری لورنز، نظریه پیوندیابی و دلبستگی، نظریه دوره های حساس رشد هایند

بازار کار روانشناسی رشد

افراد با تحصیل در این شاخه میتوانند در زمینه های زیر فعالیت کنند:

• تدریس در سطح دانشگاه ها
• پژوهش در زمینه ی رشد انسان از زمان تولد تا مرگ
• مشاوره و درمان در حوزه های رشدی

جمع بندی

برای تعیین اینکه آیا یک مشکل رشدی وجود دارد یا خیر وجود یک روانشناس یا دیگر متخصصین با مهارت و آموزش ویژه نیاز می باشد تا غربالگری یا ارزیابی رشد را انجام دهند. برای کودکان، چنین ارزیابی معمولاً شامل مصاحبه با والدین و سایر مراقبین برای رفتار های مشاهده شده لازم است. بررسی تاریخچه پزشکی کودک و آزمایش استاندارد برای اندازه گیری عملکرد از نظر ارتباطی، مهارت های اجتماعی، عاطفی، جسمی و حرکتی نیز نیاز است. در صورت داشتن مشکلی، ممکن است بیمار به یک متخصص مانند پاتولوژیست گفتار، گفتاردرمانی یا کاردرمانی نیاز داشته باشد.

تشخیص یک مسئله رشدی اغلب ممکن است گیج کننده و ترسناک باشد. به خصوص وقتی کودک شما تحت تأثیر قرار گیرد. هنگامی که شما یا عزیزانتان تشخیص یک مسئله رشدی را دریافت کرده اید. مدتی را صرف یادگیری در مورد تشخیص و درمان های موجود کنید. لیستی از سوالات و نگرانی های خود را تهیه کنید و این موارد را با پزشک، روانشناس رشد و سایر متخصصین مراقبت های بهداشتی که ممکن است بخشی از تیم درمانی باشند، در میان بگذارید. با ایفای نقش فعالی در فرایند درمان، شما احساس بهتری خواهید داشت و آگاهانه و مجهز به مقابله با مراحل بعدی درمان روبرو می شوید.